Venlo geëvacueerd: de uittocht
Zondag 14 januari 1945 was voor Venlo een rampdag. Een rampdag die nog zwaarder drukte dan alle andere ervoor en dat waren er veel geweest vanaf 13 oktober 1944, de eerste dag van de serie geallieerde bombardementen op de Maasbruggen.
Op deze ijskoude winterdag, het vroor en er lag sneeuw, begon de bezetter met de uitvoering van de evacuatie. Al weken hing ze als een dreigende wolk boven de stad, maar steeds was de evacuatie uitgesteld. Het was vooral te danken geweest aan burgemeester Jo Zanders en bisschop Lemmens die de Duitsers telkens wisten te vermurwen. Veel mensen hadden gehoopt dat van uitstel afstel zou komen, maar die hoop was ijdel. Zondag 14 januari 1945, zou de Zwarte Zondag worden.
De evacuatie hield direct verband met de militaire situatie. De aanwezigheid van de burgerbevolking in het nog bezette deel van Limburg vormde voor de Duitsers een belemmering voor de verdediging van de oostelijke Maasoever. Omdat de bezetter verwachte dat de geallieerden via het noorden van Limburg naar het Ruhrgebied wilden doorstoten, waren in het nog bezette deel van Noord-Limburg grote troepenversterkingen samengetrokken. Een evacuatie van de bevolking zou de Duitsers bovendien een goede gelegenheid bieden mannen eruit te pikken voor de Arbeitseinsatz. In de dagen voor Zwarte Zondag waren in de kop van Noord-Limburg al enkele dorpen geëvacueerd. De verhalen die Venlo erover hadden bereikt, waren schrijnend. Men vreesde met steeds grotere vreze. Vrees werd werkelijkheid, werkelijkheid een nachtmerrie.
Om acht uur ’s morgens die zondag werd de wijk Genooy compleet afgegrendeld. Militairen drongen de grote gemeenschappelijke schuilkelder aan de Rummerkampstraat binnen en sommeerden de aanwezigen om eruit te komen. Gemeenteambtenaar Ch. Kokke was erbij aanwezig.
Nog diep onder de indruknoteerde hij uren later in zijn dagboek: ‘De schrik en ontzetting, hierdoor veroorzaakt, was niet te beschrijven. Hartverscheurende taferelen speelden zich hier af. Ondertussen werden in de huizen der omliggende wijken aangezegd, dat ze zich gereed moesten maken voor vertrek. Hauptmann Schneider liep de ganse wijk door onder het uiten van allerlei bedreigingen, “wenn um halb 10 nicht 500 gesunde Männer und Frauen bei dem Bunker sind, dann lass Ich sofort knallen. Alle 200 Gewere scharf stellen”. Onder de grootste consternatie liepen de mensen als gekken door elkaar. Radeloos. Van links naar rechts. Door de grote consternatie kwamen niet alleen Marsfähigen zich melden, doch kwam men ook aandragen met allerlei zieken, die niet konden lopen.’
Bij de Pope aan de Mercatorstraat, waar iedereen naar toe was gedreven, werd van gemeentewege warme pap uitgedeeld. Om de allerergste nood te lenigen, verstrekte men kleding en schoeisel. Om half twaalf vertrok een groep van ongeveer tweehonderd Venlonaren naar Geldern. In de middaguren werden mensen die aan de Veldenseweg en Straelseweg woonden uit hun huizen gehaald en overgebracht naar de Pope, waar een kelder provisorisch was ingericht als nachtverblijf. Door de razzia in Genooy verspreidde zich een geweldige schrik door Venlo. Honderden kwamen trein- en evacuatiebewijzen halen op het evacuatiebureau in de Pope. Een grote groep Venlonaren trok bepakt en bezakt naar het station van Kaldenkerken, waar een trein klaar zou staan. In afwachting van het vertrek werden de moeders en kinderen ondergebracht en Hotel Zur Post in Kaldenkerken, de mannen en jongens in onverwarmde lokalen in en bij het station. Om half zes de volgende ochtend vertrok de eerste trein uit Kaldenkerken met 1.398 mensen. Over de bestemming was de evacués niets meegedeeld.
Journalist Gijs Bertels was getuige van de Venlose exodus. Hij schreef: ‘Het leek een groep bannelingen voor Siberië, welke daar in beweging kwam en zijn lange lijdensweg begon. Met hun flodderige bezittingen op een wrakke handwagen, sommigen met een zak op de rug en een kind aan de hand, verzwakt en half ziek, op een schoen en een klomp, zonder kousen, nu al moe en over hun zenuwen heen, ondervoed en rillend in hun koude plunje sjokte de stoet heel langzaam door de koude vrieslucht. De laatste was een oude man, die een veilingkistje trok waarin twee dreumesen met blauwe knuistjes zaten te koukleumen. Met het geweer onder de arm sloten de Grünen de traag voortsukkelende optocht.’
Op maandag 15 januari 1945 vertrok een tweede marsgroep vanuit Venlo naar Kaldenkerken. Wie dat wenste, mocht maximaal vijfentwintig kilo bagage meenemen, Iedereen moest dus het grootste deel van zijn bezittingen achterlaten. Op dezelfde dag trof ook de stadsdelen Velden, Lomm en Arcen het noodlot van de evacuatie. Om zeven uur ’s morgens arriveerden de auto’s van de Grüne Polizei. Verspreid door de dorpen werden posten uitgezet. Voor veel bewoners kwam het evacuatiebevel toch nog als een verrassing. Men kreeg een kwartier de tijd om zijn spullen te pakken. Om acht uur trok de eerste stoet met huilende baby’s door de bittere kou en hoge sneeuw richting Duitsland. Meer dan een etmaal later vertrok vanuit Geldern een trein met in totaal drieduizend inwoners van Venlo, Arcen, Lomm en Velden richting Friesland en Groningen. In de dagen die erop volgden ging de evacuatie door.
De elfjarige Harrie Geurts vertrok op 17 januari 1945: ‘We moesten te voet tot de knieën door de sneeuw naar Kaldenkerken; de trein zou ’s middags om 16.30 uur vertrekken. Maar waarheen? Wij wisten het niet. Veertig wagons, in iedere wagon veertig personen. In totaal 1600 mensen gedurende drie dagen en drie nachten. Alles moest in de wagons gebeuren; wat een viezigheid.’
Eind januari 1945 waren in Venlo nog slechts tienduizend inwoners aanwezig. Daar kwamen in de weken die volgden, enkele duizenden bij uit omliggende plaatsen. Eten was er nauwelijks. Onzeker over het lot van hun geëvacueerde familieleden en vrienden, wachtte men in het verlaten, geschonden en door de Duitsers leeggeroofde Venlo de bevrijding af. Die volgde op 1 maart. Voor de evacués in de noordelijke provincies kwam de bevrijding later, begin mei. In de weken en maanden erna werden ze gerepatrieerd en zagen ze familie en vrienden terug.
![A Vostermans Companies [diap]](https://eindelijkvrij.eu/wp-content/uploads/2025/02/A-Vostermans-Companies-diap.png)
